Maatschappelijke kloven worden groter en dieper. Verwijdering tussen verschillende groepen in de samenleving neemt toe en door sommige groepen wordt ‘de wetenschap’ in toenemende mate gewantrouwd. Om het tij te keren is het van belang dat wij kritisch naar ons eigen aandeel hierin gaan kijken. Hiervoor moeten we de ideologische, politieke en/of culturele normen en waarden die onderzoek, en onszelf, beïnvloeden erkennen, expliciteren en bevragen. Op die manier kunnen we maatschappelijke kloven overbruggen, in plaats van deze te vergroten.

Eind 2023 verscheen het omvangrijke Handbook of Public Policy Evaluation. Dit handboek, geredigeerd door Varone, Jacob en Bundi, bevat 26 bijdragen over het evalueren van beleid. In deze boekbespreking richten de auteurs zich op het handboek als geheel en komen tot de conclusie dat het boek als thematisch gefocust handboek tekortschiet. Veel meer dient dit boek te worden gezien als naslagwerk dat zich richt op verschillende doelgroepen.

De begrippen ‘ontwikkeling’ en ‘hulp’ hebben voor velen een ongemakkelijke klank: er klinken superioriteit en ongelijke verhoudingen uit op. Die laatste worden nog eens versterkt door het uitvoeren van ‘top-down’ evaluaties. In plaats van hulp zouden we moeten spreken over ‘internationale samenwerking’, responsief moeten evalueren en vooral hard moeten werken aan het eerlijker maken van handel en financiën. ‘Dekoloniseren’ betekent volgens Peter van der Knaap daarbij niet zozeer dat je vertrekt, maar dat je als onderzoeker je perspectief kantelt.

Jaarlijks reikt de Nederlandse Vereniging van Rekenkamers & Rekenkamercommissies (NVRR) de Goudvink uit als prijs voor het beste rekenkamerrapport. Het winnende onderzoek van de Rekenkamer Amersfoort werd uitgevoerd door onderzoeksbureau Pro Facto en richtte zich op het ondermijningsbeleid van de gemeente. De hoofdvraag luidde: ‘In hoeverre hanteert de gemeente zowel qua beleid als qua uitvoering een adequate aanpak in de bestrijding van ondermijning?’ Beleidsonderzoek Online sprak met ambtelijk secretaris Martine van Engen en rekenkamerlid William Maassen van de Rekenkamer Amersfoort: over de Goudvink, hun ervaring met het begeleiden van het onderzoek en de doorwerking van het rapport.

Om een beleidsvraagstuk ‘in volle omvang’ te kunnen adresseren, is het nodig het vanuit meerdere invalshoeken te belichten. Kristallisatie is een onderzoeksbenadering die dit doet. De benadering vindt haar oorsprong in de gedragswetenschappen en stelt zich een beleidsvraagstuk voor als een kristal met veel vlakjes. We beschrijven de twee uitgangspunten van kristallisatie – multiperspectiviteit en dialoog – en vertalen deze naar richtlijnen voor (beleids)onderzoek. We illustreren vervolgens de toepassing van de benadering met een onderzoek naar toekomstbestendig leraarschap, waarin we door de inzet van zeven onderzoeksbouwstenen en het betrekken van diverse groepen belanghebbenden in dialoog zowel theoretische als praktische inzichten over het vraagstuk ontwikkelden. We besteden in onze aanpak specifiek aandacht aan de combinatie van wetenschap en kunst die kristallisatie nastreeft als een effectieve manier om multiperspectiviteit in beeld te brengen en professionele dialoog te voeden. We laten in illustraties van de toepassing van kristallisatie zien dat de benadering met name van waarde kan zijn voor beleidsonderzoekers die ernaar streven doelgroepen bij de ontwikkeling en implementatie van nieuw beleid te betrekken of die in de fasen van ex durante of ex post evaluatie op zoek zijn naar belevingsgerichte aspecten van beleid.