Je kon erop wachten: na jaren royaal spenderen uit de rijksbegroting klinkt nu overal in Den Haag weer de roep om meer zicht op doelmatigheid. En terecht: anders dan vaak wordt gedacht, is het snel uitgeven van meer geld niet hetzelfde als het voeren van goed beleid. In aanvulling op de regels budgetdiscipline hebben we daarom regels beleidsdiscipline nodig. Dat scheelt nog geld ook. In deze column legt de auteur dat ‘tongue in cheek’ uit.

Begin juli 2024 rondde de commissie Sorgdrager het klokkenluidersonderzoek naar een mogelijke misstand bij het College voor de Rechten van de Mens af. Er is in toenemende mate kritiek op dit soort onderzoek, hier kortheidshalve aangeduid als integriteitsonderzoek. Eerder schreef Lennart de Ruig in dit tijdschrift een kritisch artikel over de onderzoeken naar de zogenoemde ‘WODC-affaire’, en hoogleraar Michiel de Vries publiceerde in 2023 een vernietigend boek over een groot aantal andere integriteitsonderzoeken.
Dit artikel wil bijdragen aan het versterken van het integriteitsonderzoek in het openbaar bestuur, in het bijzonder bij de rijksoverheid. Voortbouwend op onder andere de door De Vries gehanteerde maatstaven wordt een beoordelingskader voor integriteitsonderzoek ontwikkeld. Op basis daarvan wordt het onderzoek van de commissie Sorgdrager tegen het licht gehouden. Voor zover is na te gaan voldoet ook dit onderzoek niet aan de eisen die er aan deugdelijk integriteitsonderzoek zijn te stellen. Het artikel eindigt met een pleidooi nu serieus aan de slag te gaan met de verbetering van dit type onderzoek. Niet alleen omdat, zoals De Vries zegt, ondeugdelijk integriteitsonderzoek mensen kapot maakt, maar ook omdat het niet bijdraagt aan de verbetering van de omstandigheden die ertoe aanleiding geven. Zorgen voor deugdelijk integriteitsonderzoek is helpen zorgen voor een deugdelijk werkklimaat.

Dit artikel beschrijft achtergronden, stappenplan, voorbeelden, uitdagingen en vraagtekens bij contributie-analyse (CA) in beleids- en evaluatieonderzoek. De kern van de aanpak wordt in enkele punten gepresenteerd, er is oog voor methodologische en kennistheoretische aspecten ervan, alsook voor de vraag hoe CA zich verhoudt tot aanpalende benaderingen en methoden (zoals ‘realist evaluation’ en ‘process tracing’). Daarnaast wordt een aantal toepassingen genoemd, alsmede een lijstje met literatuursuggesties.